Relacja terapeutyczna w Gestalcie – czym jest i dlaczego ma kluczowe znaczenie w terapii?

„Spotkanie terapeuty i pacjenta to żywe wydarzenie, zdolne do przemiany”
(Miriam i Erving Polster: Gestalt Therapy Integrated)

Relacja terapeutyczna w Gestalcie to dynamiczny, autentyczny kontakt między dwiema osobami – klientem i terapeutą – którzy spotykają się w „tu i teraz”. W odróżnieniu od niektórych bardziej dyrektywnych nurtów, Gestalt zakłada równorzędność tej relacji. Terapeuta nie jest „ekspertem od życia klienta”, lecz towarzyszem w drodze do samopoznania, świadomości i odpowiedzialności. Możesz wyobrazić sobie, że psychoterapia to wspólna podróż pociągiem. Wsiadacie razem, rozmawiacie, a potem terapeuta przesiada się na inny pociąg, a Ty jedziesz dalej wzmocniony o doświadczenie bycia razem w dobrej, karmiącej relacji i gotowy na budowanie kolejnych, dobrych relacji. Bo to Twoja podróż. Ty wybierasz dokąd jedziesz i co się będzie działo, nim dotrzesz do celu. 

Relacja ta ma charakter dialogiczny – oznacza to, że obie strony mają wpływ na to, jak wygląda proces leczenia. Psychoterapeuta nie ukrywa się za maską neutralności; przeciwnie, może dzielić się swoimi przeżyciami z kontaktu z klientem (tzw. self-disclosure), jeśli sprzyja to rozwojowi klienta. W ten sposób relacja staje się przestrzenią prawdziwego spotkania, które może być zarówno uzdrawiające, jak i konfrontujące. Stanowi wzajemny dar polegający na zrozumieniu i uzyskaniu świadomości kim jesteśmy w kontakcie ze sobą, jakie współtworzymy pole. 

Rola relacji w procesie psychoterapii i dlaczego warto zwracać na nią uwagę?

Relacja terapeutyczna w Gestalcie jest narzędziem transformacji. Często to właśnie w tej relacji klient po raz pierwszy doświadcza bezwarunkowej akceptacji, uważności i autentyczności. Może to stanowić korektywne doświadczenie wobec wcześniejszych, trudnych relacji – na przykład z rodzicami, partnerami czy autorytetami.

Bliska relacja z terapeutą pozwala klientowi eksplorować trudne emocje, doświadczenia i przekonania w bezpiecznej przestrzeni. Daje możliwość obserwacji, jak funkcjonuje w kontakcie z drugim człowiekiem, jakie ma mechanizmy obronne, jak unika bliskości lub jak zabiega o akceptację. Terapeuta, będąc „lustrem” i uczestnikiem relacji, może delikatnie, ale stanowczo pokazywać te wzorce, umożliwiając klientowi ich zauważenie i ewentualną zmianę.

W Gestalcie nie chodzi o „rozwiązywanie problemów”, lecz o pogłębianie świadomości siebie – również poprzez relację. Dlatego warto zwracać uwagę na to, jak buduje się więź, jak reagujemy na drugą osobę, jak się wycofujemy lub angażujemy. Te wszystkie dynamiki są częścią procesu terapeutycznego pomiędzy pacjentem a terapeutą. 

Czym relacja terapeutyczna różni się od innych relacji?

Choć relacja terapeutyczna przypomina inne relacje interpersonalne – bo opiera się na wzajemnym zaufaniu, otwartości i autentycznym kontakcie – istnieje kilka kluczowych różnic:

• Granice i struktura: Relacja terapeutyczna ma jasno określone ramy – czas, miejsce, zasady poufności, rolę terapeuty. Te granice dają poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności.
• Jednostronność celu: Celem relacji jest dobro i rozwój klienta. Terapeuta nie zaspokaja w niej swoich potrzeb emocjonalnych, nie oczekuje wzajemności ani osobistych korzyści.
• Świadomość procesu: Terapeuta stale obserwuje, co dzieje się w relacji – zarówno na poziomie emocjonalnym, jak i behawioralnym. Jest wyczulony na momenty impasu, projekcji czy czynników utrudniających płynny kontakt w trakcie spotkań. 
• Korektywność: Relacja może mieć charakter leczący – szczególnie gdy klient doświadcza jej jako odmiennej od wcześniejszych, trudnych relacji. Doświadczenie empatii, obecności i akceptacji może być głęboko transformujące, a chęć zaangażowania w relacje stanowić zasób do wykorzystania w przyszłości. 

Jak buduje się relację terapeutyczną w Gestalcie?

Budowanie dobrej relacji terapeutycznej w Gestalcie to proces oparty na kilku kluczowych zasadach:

Obecność i uważność

Terapeuta Gestalt jest obecny „tu i teraz”, uważny na to, co dzieje się z klientem i z nim samym w relacji. Dzięki temu może lepiej rozumieć, na jakim etapie kontaktu jest klient – czy się zbliża, czy oddala, czy jest w oporze, czy w otwartości.

Autentyczność

Terapeuta nie udaje kogoś innego – nie gra roli eksperta, nie chowa się za profesjonalnym dystansem. Jest sobą i dzieli się sobą w sposób przemyślany i służący procesowi. Taka autentyczność wspiera klienta w byciu sobą i uczy, że bliskość nie musi być zagrażająca. Więź między terapeutą a pacjentem jest prawdziwym doświadczeniem, a sesje – spotkaniem z drugim człowiekiem. 

Empatia i akceptacja

Klient potrzebuje poczucia, że jest widziany i akceptowany takim, jakim jest. To nie znaczy, że terapeuta zawsze się zgadza z klientem – ale stara się rozumieć jego perspektywę i być z nim w kontakcie bez oceniania.

Kontakt graniczny

Relacja terapeutyczna w Gestalcie to nie tylko wspólnota, ale też umiejętność stawiania granic. Terapeuta pomaga klientowi zauważyć, kiedy rezygnuje z siebie dla kontaktu, a kiedy wycofuje się z obawy przed bliskością.

Świadomość pola relacyjnego

Gestalt opiera się na teorii pola – co oznacza, że relacja nie istnieje w próżni, ale jest współtworzona przez obie strony oraz kontekst, w którym się odbywa. To, co pojawia się w trakcie spotkań terapeutycznych między terapeutą a klientem, mówi często więcej o samym kliencie niż to, co o sobie i swoim życiu mówi podczas sesji. 

Czym jest relacja? – podsumowanie i bajka 

Relacja w podejściu Gestalt nie jest dodatkiem do terapii – jest jej sercem i ma ogromne znaczenie. To przestrzeń spotkania, w której klient może doświadczyć siebie w kontakcie z drugim człowiekiem: uważnym, autentycznym, wspierającym, ale i konfrontującym. Taka relacja pozwala nie tylko na przepracowanie trudnych emocji i schematów, ale też na budowanie zdrowszych wzorców relacyjnych w życiu codziennym.

W świecie, w którym wiele relacji bywa powierzchownych, zaburzonych lub niespójnych, relacja pacjenta z terapeutą może być pierwszym doświadczeniem prawdziwego, transformującego kontaktu. I właśnie dlatego jest tak ważna i ma znaczący wpływ na budowanie relacji z innymi oraz na dalsze życie zarówno klienta, jak i terapeuty. 

„Pęknięta Filiżanka i Mistrz Rzemieślnik” 

W pewnym górskim miasteczku żyła sobie filiżanka. Nie była jak inne – miała delikatne pęknięcie, ukryte głęboko na dnie porcelany. Na pierwszy rzut oka wyglądała pięknie – misternie zdobiona, z uchwytem w kształcie winorośli – ale w środku wciąż czuła, że coś z nią jest nie tak.

Inne filiżanki opowiadały o tym, jak świetnie podają herbatę, jak są silne, stabilne, jak pięknie brzmią, gdy ktoś stuka w ich ścianki. Nasza filiżanka próbowała być jak one – uśmiechała się, stawała w równym rzędzie na półce, nie mówiła o swoim pęknięciu. Ale ono tam było. I czasem – gdy nalała zbyt gorącej wody – bolało.

Pewnego dnia, do miasteczka przyjechał Mistrz Rzemieślnik. Nie sprzedawał niczego. Miał tylko stół, szkło powiększające i spokojny głos. „Nie naprawiam filiżanek” – mówił. – „Ja z nimi rozmawiam. A one czasem same znajdują sposób, jak być całością.”

Filiżanka długo obserwowała, jak inne – czasem zupełnie zwyczajne, a czasem mocno poobijane – siadały na jego stole. Niektóre płakały, inne śmiały się z zawstydzenia. Mistrz słuchał uważnie, patrzył, pytał, czasem milczał z nimi przez długi czas.

W końcu i ona zdecydowała się podejść. Zadrżała, gdy stanęła na stole. Bała się, że pęknięcie zostanie zauważone. Ale Mistrz tylko spojrzał na nią łagodnie.

– „Widzę, że byłaś używana z wielką troską. I że coś w tobie przestało kiedyś trzymać.”
– „Tak. Pękłam dawno temu. Ale nikt tego nie zauważył. A ja bałam się, że jeśli ktoś to odkryje, nie będzie mnie chciał.”
– „A co by było, gdybyśmy razem poobserwowali to miejsce?” – zaproponował.

Nie próbował jej skleić. Nie dawał złotych nici ani kleju. Za to spędzali razem czas – filiżanka opowiadała, jak to było, gdy pierwszy raz poczuła rysę. Mistrz nie oceniał. Czasem dzielił się tym, co czuł, gdy słuchał – i to ją zaskoczyło. Bo był obecny, ale nie próbował jej zmieniać. Był z nią – tu i teraz.

Z czasem filiżanka zauważyła coś dziwnego. Pęknięcie nie zniknęło… ale przestało boleć. A potem stało się śladem, który przypominał jej, jak bardzo jest delikatna – i jednocześnie silna. Kiedyś ukrywała je ze wstydu, teraz widziała w nim historię przetrwania.

I co najciekawsze – filiżanka zaczęła inaczej podawać herbatę. Już nie sztywno i z lękiem, ale z łagodnością i uważnością. Ludzie czuli to – i chętniej po nią sięgali. Bo była prawdziwa.

Podobne wpisy:

• Psychoterapia Gestalt – co to jest i na czym polega?
• Ile trwa terapia Gestalt? Od czego zależy czas trwania procesu?
• Eksperymenty terapeutyczne w Gestalcie
• Warsztaty dla kobiet, warsztaty dla mężczyzn. A co jeżeli jesteś osobą trans? Jak przygotować inkluzywne warsztaty w modalności Gestalt?