Wykorzystanie fenomenologii w psychoterapii Gestalt

Jednym z podstawowych założeń Gestaltu jest koncentracja na teraźniejszości, czyli na tym, co pacjent odczuwa, przeżywa i doświadcza w danym momencie. To podejście wywodzi się bezpośrednio z fenomenologicznej metody Edmunda Husserla (1859-1938), który postulował „powrót do rzeczy samych” (Zurück zu den Sachen selbst). Husserl zachęcał do zawieszenia wszelkich wstępnych założeń oraz spojrzenia na rzeczywistość w sposób bezpośredni, jakby po raz pierwszy. Dzięki fenomenologicznemu „oczyszczeniu” percepcji człowiek może lepiej zrozumieć to, co widzi, i przyjrzeć się własnym emocjom oraz reakcjom. W praktyce terapeutycznej Gestalt skupienie na „tu i teraz” pozwala pacjentowi na lepsze rozpoznanie i akceptację tego, co aktualnie przeżywa. Terapeuta nie analizuje przeszłości w oderwaniu, ale koncentruje się na tym, co aktualnie dzieje się w świadomości pacjenta, oraz na jego bezpośrednich przeżyciach i reakcjach. Ta filozoficzna inspiracja pomaga klientowi rozpoznać własne wzorce reakcji i emocje w trakcie ich doświadczania.

Husserlowskie pojęcie intencjonalności, według którego świadomość zawsze jest skierowana na coś, jest fundamentem fenomenologii i znacząco wpływa na podejście Gestalt. W terapii Gestalt intencjonalność jest rozumiana jako podstawowa cecha doświadczenia, gdzie pacjent jest zachęcany do zauważania, na czym koncentruje się jego uwaga. Terapeuci pomagają klientowi dostrzec obiekty, sytuacje lub emocje, na które kieruje swoją uwagę, oraz identyfikować powody, dla których odwraca uwagę od innych bodźców. Dzięki rozumieniu intencjonalności terapia Gestalt przyjmuje, że pacjent sam może stać się świadomy swojego zainteresowania lub unikania niektórych aspektów doświadczenia, co ułatwia głębsze zrozumienie jego potrzeb i konfliktów wewnętrznych. To fenomenologiczne podejście pozwala pacjentowi na odkrywanie intencjonalności własnej świadomości, co jest kluczowe dla rozwoju osobistego i emocjonalnego.

Husserl opracował metodę fenomenologiczną, która polega na opisywaniu doświadczeń w sposób jak najbardziej dokładny i neutralny, bez oceny i interpretacji. Terapia Gestalt adoptuje tę metodę w swojej pracy, zakładając, że terapeuta powinien unikać interpretowania wypowiedzi pacjenta w klasyczny sposób (np. w ramach analizy psychodynamicznej), lecz zamiast tego dążyć do opisowego podejścia. W praktyce terapeuta Gestalt może zapytać pacjenta: „Co czujesz teraz?”, „Jakie obrazy się pojawiają?”, „Co czujesz w ciele w tym momencie?” – zamiast interpretować te emocje. Opisowy charakter tej metody pozwala pacjentowi dotrzeć do własnych emocji, zamiast polegać na wnioskach wyciąganych przez terapeutę. Dzięki temu pacjent staje się bardziej świadomy swoich przeżyć i lepiej rozumie swoje reakcje.

Terapia Gestalt, w duchu fenomenologicznym, korzysta również z eksperymentów – zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych – które umożliwiają pacjentowi odkrycie i przeżycie pełnego spektrum jego emocji i doświadczeń. Takie eksperymenty mogą obejmować odgrywanie ról, dialog z wyobrażonymi postaciami lub pracę z różnymi elementami doświadczenia, na przykład z „pustym krzesłem”. Ten proces odkrywania z pomocą eksperymentów terapeutycznych jest zgodny z fenomenologicznym postulatem „zawieszenia sądów” i obserwowania przeżyć w czystej formie. Eksperymenty pomagają pacjentowi lepiej doświadczyć siebie bez oceniania, rozbudzając przy tym fenomenologiczne podejście do samoświadomości, czyli tak zwaną „pierwotną świadomość”, która jest integralnym elementem samopoznania w terapii Gestalt.

W fenomenologii Husserla „pole fenomenologiczne” oznacza całość percepcji i świadomości w danym momencie. Terapia Gestalt adaptuje to pojęcie, definiując doświadczenie pacjenta jako złożoną interakcję pomiędzy świadomością a otoczeniem, czyli „pole”. Terapeuta postrzega pacjenta w jego „polu doświadczenia” – na przykład w kontekście relacji, wydarzeń lub sytuacji, które oddziałują na jego myśli i emocje. Z perspektywy Gestalt relacja pacjenta z jego „polem” jest kluczowa, gdyż wpływa na całość doświadczenia i umożliwia pełniejsze zrozumienie siebie oraz sposobu, w jaki pacjent reaguje na różne sytuacje. Oznacza to, że terapeuci Gestalt postrzegają osoby nie jako autonomiczne jednostki, lecz jako całość doświadczającą siebie w dynamicznym kontakcie z otoczeniem, co wywodzi się bezpośrednio z fenomenologii.

Fenomenologia Husserla, opierając się na wierze w wewnętrzne zdolności jednostki do odnalezienia „prawdy” w doświadczeniu, inspiruje psychoterapię Gestalt do przyjęcia założenia, że pacjent sam posiada wewnętrzne zasoby niezbędne do uzdrowienia i autoregulacji. Terapeuta Gestalt, podobnie jak fenomenolog, nie kieruje pacjenta w sposób autorytarny, ale daje mu przestrzeń do samodzielnego odkrywania własnych emocji i doświadczeń. Dzięki tej postawie terapeutycznej pacjent rozwija samoświadomość i poczucie autentyczności, co jest zgodne z założeniami fenomenologii. Terapeuta w terapii Gestalt wspiera pacjenta w dotarciu do jego wewnętrznych zasobów, pomagając mu odzyskać autentyczne „ja” i odkryć sposoby, w jakie może regulować swoje reakcje w harmonii z otoczeniem.